Wat stressreacties betreft, lijkt de moderne mens nog altijd op de oermens. Alle ‘bedreigende’ prikkels lokken hetzelfde fysiologische reactiepatroon uit. De oorzaak heeft hier geen belang, de hersenen maken geen onderscheid: bij psychische stress reageert de mens net zoals bij echt acuut levensgevaar. Maar meer en meer krijgen onze stressreacties een chronisch karakter. Wat nu?
Stressreactie: controle ligt bij stressassen
Een stressreactie combineert een snelle reactie van het autonome zenuwstelsel met een langzamere reactie via de HPA-as: Hypothalamus – hypofyse (Pituitary) – bijnierschors (Adrenals).
Deze reactie verloopt in stappen:
- Het autonome zenuwstelsel start vanuit de sympathicus de eerste, snelle reactie. Daarbij wordt noradrenaline in de bloedbaan vrijgemaakt, wat je zeer alert maakt en je hartritme en ademhaling doet versnellen. De sympathicus activeert meteen ook de HPA-as en de lever schakelt over op gluconeogenese: hij produceert glucose, de snelste energiebron. Ondertussen staan de andere leverfuncties on hold.
- De hypothalamus produceert CRH (Corticotropin Releasing Hormone) dat de hypofyse het hormoon ACTH (Adrenocorticotroop Hormone) doet aanmaken. Dat hormoon stimuleert op zijn beurt de bijnierschors om adrenaline (of: epinefrine) en cortisol te produceren.
- Cortisol activeert de systemen die nodig zijn voor actie: de bloedsomloop en de ademhaling. Ook zorgt het voor de noodzakelijke energietoevoer door het bloedsuikergehalte en het metabolisme te verhogen, de darmbarrières staan open. Alle functies die op dat moment overbodig zijn, worden onderdrukt (maag, darmen, immuniteit,…).
- De acute stressreactie wordt via negatieve feedback afgesloten: cortisol remt via terugkoppeling weer de cellen in de hypothalamus die de stressreactie veroorzaakten. Via enkele tussenstappen zet het de hersenen aan tot productie van de rustgevende neurotransmitter GABA. De rust keert weer.
General Adaptation Syndrome (GAS syndrome)
De stressreactie wordt door het GAS-syndroom beschreven. De Canadees-Oostenrijkse endocrinoloog Selye introduceerde dit wetenschappelijke concept van stress.
Bij het GAS-syndroom onderkent hij drie fasen:
- Alarmfase: kortdurend, verhoogde alertheid en acute fysiologische reacties.
- Weerstandsfase: het organisme past zich aan en bouwt weerstand op tegen de nieuwe situatie.
- Uitputtingsfase: de reserves raken opgebruikt. Vermoeidheid, depressie, burn-out,… kunnen optreden.
GAS-syndroom stelt stressreactie in fasen voor. (www.link.springer.com)
Stressreactie niet afgesloten bij chronische stress
Chronische stress activeert voortdurend de stressassen, de negatieve feedback krijgt geen kans. Hierdoor raakt ook de stressreactie zelden afgesloten… en dat heeft zo zijn gevolgen:
- Door de continue productie van (nor)adrenaline wordt ook chronisch te veel cortisol afgescheiden door de bijnieren.
- Het gevolg: een langdurige remming van het immuunsysteem, die overgaat in een chronisch laaggradige ontsteking omdat het proces nooit afgesloten wordt.
- Ook ontstaat er een vicieuze cirkel van hypercortisolemie: chronische stress > chronische cortisolvrijgave > cortisolresistentie > nog meer cortisol nodig -> uitputting van de bijnieren > onvermogen om nog adequaat te reageren op stress > nog meer stress…
Chronische stressreacties: het lichaam in overdrive
De sympathicus en de HPA-as blijven onophoudelijk actief en gaan in overdrive: snelle ademhaling en hartslag, bloeddrukverhoging,… Ook de andere stressreacties krijgen een chronisch karakter, en dat heeft ernstige consequenties:
- De lever focust continu op gluconeogenese om in energie te voorzien, met als gevolg dat er geen energie meer is voor de andere leverfuncties: ontgifting, herstel, productie van talloze belangrijke molecules voor het lichaam… En ook: chronisch verhoogde glycemie, wat tot diabetes leidt.
- Het maagdarmsysteem krijgt te weinig energie, dat resulteert in maagdarm- en verteringsproblemen. Vooral ook omdat de stressreactie de darmbarrières continu opent.
- Het immuunsysteem wordt voortdurend onderdrukt en geactiveerd, en raakt zo ontregeld. Dat uit zich in: een slechte immuniteit, chronische laaggradige ontstekingen, auto-immuunziekten…
- Overbelasting van hart en bloedvaten door de continue overactivatie
Te vermijden bij continue stressreactie: lekkende darm
Iedere stressreactie zet de nier- en darmbarrières open om zo snel mogelijk water, glucose en natrium terug te winnen voor de benodigde energie. Wanneer de stressreactie afsluit, sluiten normaal gezien ook deze barrières weer. Maar bij chronische stress gebeurt dit niet, omdat de volgende stressreactie ze alweer openzet vooraleer ze goed en wel afgesloten zijn. Het uiteindelijke gevolg is… een lekkende darm (leaky gut).
Endotoxemie
Verhoogde doorlaatbaarheid van de slijmvliezen is gevaarlijk op termijn. Want hierdoor geraken ongewenste indringers en ongezonde stoffen, waaronder microben en hun toxines, ongehinderd doorheen de darmwand naar de bloedbaan. Dat veroorzaakt endotoxemie: de pathogenen en toxische moleculen circuleren in het hele lichaam rond.
Chronische laaggradige ontstekingen
Ook prikkelen deze pathogenen en toxines continu het immuunsysteem in de darmwand, wat onvermijdelijk leidt tot chronische ontsteking. Laaggradig weliswaar, omdat de immuunreacties ook niet afgesloten raken en dusblijven ‘aanmodderen’. Hier spelen de beruchte LPS (LipoPolySacchariden) een rol, antigenen uit de celwand van gramnegatieve bacteriën: de immuuncellen kunnen wel de bacteriën opruimen, maar niet de LPS. En die blijven het immuunsysteem activeren.
Verstoord darm-ecosysteem
De verstoorde darmbarrière bij chronische stress tast ten slotte het hele darm-ecosysteem aan: microbiële dysbiose, chronische ontstekingen, verzwakte beschermende slijmvlieslaag. Ook dat heeft mogelijke gevolgen: verteringsproblemen en darmziekten, een continue immuunactivatie én een ontregelde immuunrespons.
De vicieuze cirkel
Endotoxemie > continue stimulering van immuunsysteem en pro-inflammatoire cytokines > chronische laaggradige ontsteking > ziektes
Op termijn kan dit ook neuro-inflammatie (hersenontsteking) veroorzaken:
- depressie, angst, cognitieve en sociale dysfunctie, verstoorde sociale functie, en ten slotte: gedragsveranderingen of neurodegeneratie,…
- afgeremde productie van het rustgevende GABA > rusteloosheid en piekeren, slapeloosheid, stress
Stressreacties van chronische aard: de gevolgen op een rijtje
- Een verzwakt immuunsysteem
- Vermoeidheid, hoofdpijn, spierpijn, slaapstoornissen, angst, depressie, burn-out,…
- Verteringsproblemen, lekkende darm
- Hypertensie, hartziekten
- Verhoogde glycemie, verhoogde insulineproductie, pancreasinsufficiëntie, diabetes
- Remming van schildklier (aanmaak inactief rT3: geen opsparing energie voor het immuunsysteem), uitputting van neurotransmitters (serotonine) en hormonen (DHEA en andere sekshormonen, verlaagde vruchtbaarheid en libido)
- Door de continue bovenmaatse energietoevoer voor de stresscyclus ontstaat een ‘steelfenomeend’ voor alle andere functies, stress betekent immers ‘levensgevaar’ en heeft altijd voorrang op bv. immuniteit, herstel, vertering,…
- Zenuwproblemen: door chronisch verhoogde cortisol worden de neuronen in de hippocampus beschadigd.
- Mentale overbelasting, verhoogd risico op psychische ziekten
- Ten slotte zakt de cortisol (burn-out), daalt de serotonine, magnesium e.a. geraken opgebruikt, het (auto-)immuunsysteem wordt onderdrukt,…
Laat de stressreacties je lichaam niet overnemen. Grijp dus tijdig in om de vicieuze cirkel te doorbreken!
Vraag raad aan een specialist die het probleem door en door begrijpt en holistisch benadert
Continue stressreactie gezond aanpakken
Om een continue stressreactie op een gezonde manier te kunnen aanpakken, moet je met twee zaken rekening houden: er is een allround aanpak nodig en de aanpak moet afgestemd zijn op je individuele problemen.
Denk hierbij dus zeker aan:
- Voedingspatroon en leefstijl (gezonde voeding, opgelet met caffeïne!)
- Zorg voor een lager ontstekingsniveau, om de vicieuze cirkel te doorbreken en neuro-inflammatie te vermijden (eetpatroon, Omega-3, curcumine,… ).
- Basisnutriënten zoals mineralen, vitamines,… aanvullen om tekorten te voorkomen en de fysiologie te ondersteunen, bv. magnesium en B-vitamines
- Eiwitten in functie van neurotransmitters, bv. de aminozuren L-lysine en L-arginine beïnvloeden angst via neurotransmitters
- Pre-probiotica: een gezonde darmflora zorgt voor rust in de hersenen!
- Adaptogenen beschermen tegen stress, verminderen de gevoeligheid voor stressoren en verbeteren stressbestendigheid. Ze verlengen de weerstandsfase en zorgen voor een iets hoger homeostaseniveau: de ganse curve komt op een hoger niveau. bv. ashwaganda, rhodiola, ginseng, maca,…
- Rustgevende kruiden, bv. in thee of supplementen: saffraan, kamille, linde, lavendel, citroenmelisse, haver, hop, meidoorn, hartgespan,… Sint-janskruid, L-theanine, valeriaan en passiflora stimuleren ook het rustgevende GABA.
- Ook aromatherapie (etherische oliën) en Bachbloesems kunnen rust brengen (vraag raad aan een deskundige).
- Coping: leer omgaan met stress (meditatie, yoga, beweging, tai chi, mindfullness,…). Indien nodig: zoek psycho(therapeutische) ondersteuning.
- Sport en beweeg je voldoende? En dan nog het liefst in de natuur…
- Zorg voor wekelijks minstens twee uur contact met de natuur. Dit brengt rust en versterkt je fysiologie en immuniteit!
Laat je adviseren en begeleiden!
Osteopaat en causopractor Thorbjörn De Brul van Topsportadvies kent het menselijke stresssysteem door en door. Laat je testen, adviseren, coachen én verrassen door de straffe resultaten.
Meer weten over stress? Lees dan ook:
- Omgaan met stress, dat kan op een gezonde manier
- Stress en angst in coronatijd? Wat doet dit met jouw lichaam en hoe ga je ermee om?
Referenties
- Goldstein DS, McEwen B. Allostasis, homeostats, and the nature of stress. Stress 2002; 5 (1): 55–58.
- Black PH. The Inflammatory Consequences of Psychologic Stress: Relationship to Insulin Resistance, Obesity, Atherosclerosis and Diabetes Mellitus, Type II. Med Hypotheses 2006; 67 (4): 879-91.
- Miller GE, Cohen S, Ritchey AK. Chronic psychological stress and the regulation of pro-inflammatory cytokines: a glucocorticoid-resistance model. Health Psychol. 2002; 21: 531–541.
- Iwata M et al. The inflammasome: pathways linking psychological stress, depression, and systemic illnesses. Brain, Behavior, and Immunity. 2013; 31: 105–114. 002; 5 (1): 55–58.
- Duric V et al. Comorbidity Factors and Brain Mechanisms Linking Chronic Stress and Systemic Illness. Neural Plast. 2016; 2016: 5460732.
- Wong DL et al. Epinephrine: a short- and long-term regulator of stress and development of illness: a potential new role for epinephrine in stress. Cell Mol Neurobiol. 2012 Jul; 32 (5): 737-48
- Bauer ME et al. Inflammation in psychiatric disorders: what comes first? Ann NY Acad Sci. 2019 Feb; 1437 (1): 57-67.
- Bosma-den Boer MM, van Wetten ML, Pruimboom L. Chronic inflammatory diseases are stimulated by current lifestyle: how diet, stress levels and medication prevent our body from recovering. Nutrition & Metabolism 2012, 9:32.
- Saeed SA, Cunningham K, Bloch RM. Depression and Anxiety Disorders: Benefits of Exercise, Yoga, and Meditation. Am Fam Physician. 2019 May 15; 99 (10): 620-627.
- Plum tree L, Raison CL, Mosquito FAJ. Physical Activity Protects the Human Brain against Metabolic Stress Induced by a Postprandial and Chronic Inflammation. Behav Neurol 2015; Article ID 569869, 11 pages.
- White MP et al. Spending at least 120 minutes a week in nature is associated with good health and wellbeing. Scientific Reports 2019; 9: 7730.
- Selye, H. A syndrome produced by various nocuous agents . Nature 1936 and:
- J Neuropsychiatry & Clin Neurosci 1998; 10 (2), 230a-231.
- https://www.nature.com/articles/s41598-019-44097-3
- www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/nieuwsartikel/arts-zou-natuur-mogen-voorschrijven.htm
